Insulineresistentie wordt vaak genoemd in relatie tot diabetes type 2. Dit artikel beschrijft wat insulineresistentie is en waar het normaal gesproken voor dient. Verder wordt het duidelijk hoe het in verband staat met ziekte. Aan de hand van de oorzaken en symptomen van een insulineresistentie, wordt het duidelijk hoe de insulinegevoeligheid weer kan worden hersteld.  

Wat is insuline?

Insuline is een hormoon dat in het lichaam wordt aangemaakt in de alvleesklier. Het wordt aangemaakt en aan de bloedbaan afgegeven als we eten. Vervolgens voert insuline diverse functies uit.

Insuline in spieren en vetcellen

Insuline in de hersenen

Insuline bereikt ook de hersenen. Hier heeft insuline een signaalfunctie. Het vertelt de hersenen namelijk dat je verzadigd bent. Insuline vertelt dus aan de hersenen dat er voldoende energie aanwezig is. Een gevolg is dat de hersenen toestemming geven voor gedrag zoals bewegen. In de hersenen is insuline trouwens niet betrokken bij het opnemen van bloedsuiker. De hersenen is het belangrijkste orgaan dat constant van energie moet worden voorzien. We zagen dat energieopname in spieren en vetcellen insulineafhankelijk is. In de hersenen werkt dit insulineonafhankelijk.

Insuline in de lever

Insuline dat wordt geproduceerd in de alvleesklier komt als eerst aan in de lever. Hier vertelt het de lever dat het kan stoppen met het produceren van energie. De standaard taak van de lever is namelijk energie afgeven aan de bloedbaan. Dit zodat alle processen in het lichaam constant van energie kunnen worden voorzien. Logischerwijs kan de lever daar mee stoppen als we hebben gegeten. Als insuline de lever bereikt, worden er tevens diverse hormonen in gang gezet. Eén daarvan is groeihormoon. Dit hormoon zorgt voor onderhoud en groei van diverse weefsels.

Wat is insulineresistentie?

Insulineresistentie dient in een gezonde situatie om energie te verdelen. Ons lichaam heeft ongeveer 5 liter bloed. Met deze hoeveelheid bloed kunnen we nooit tegelijkertijd alle systemen van energie voorzien. Insulineresistentie wordt ingezet zodat bepaalde delen van het lichaam minder energie krijgen. Dit zodat het elders kan worden gebruikt.

Insulineresistentie en beweging

Een ander voorbeeld van een gezonde werking van insulineresistentie is de energieverdeling bij beweging. Voor beweging gebruiken we onze spieren. Op dat moment zorgt insulineresistentie ervoor dat er minder energie naar het verteringssysteem gaat. Dat is ook de reden dat sporten na het eten onverstandig is. De vertering vergt namelijk veel energie en is dan niet volledig beschikbaar voor beweging. Een situatie waarin energie snel beschikbaar moet komen is bij acute stress. Bij bijvoorbeeld reëel gevaar hebben we energie nodig om te vechten of vluchten. Insulineresistentie zorgt er in deze situatie voor dat de spieren voldoende energie hebben.

Insulineresistentie en zwangerschap

Een bijzondere situatie waarin insulineresistentie optreedt, betreft tijdens de zwangerschap. Insulineresistentie is in deze situatie een prachtig mechanisme. Het zorgt ervoor dat het ongeboren kind constant van energie wordt voorzien. Het kan voorkomen dat de moeder door omstandigheden tijdelijk in voedselschaarste leeft. Insulineresistentie zorgt er dan voor dat er energie wordt vrijgemaakt ten gunste van de embryo.  

Insulineresistentie en ziekte

Tot nu zijn de functies van insuline en de gezonde werking van insulineresistentie besproken. Het mechanisme insulineresistentie kan uit balans raken. In dat geval staat het aan de basis van diverse ziektes. Stress eist bijvoorbeeld energie op om te kunnen bewegen. Als de stress kort duurt, is er niets aan de hand. Wat nou als er sprake is van chronische stress zonder lichaamsbeweging? Vanwege de stress wordt er energie vrijgemaakt voor beweging. Vervolgens wordt er niet bewogen en de stress blijft bestaan. Hierdoor ontstaat er een conflict. De vrijgekomen energie wordt niet gebruikt waar het voor bedoeld is. Dit betekent dat er structureel een energietekort is in andere systemen. Op de lange termijn kan dit tot ziekte leiden.

Insulineresistentie en diabetes type 2

Bij diabetes type 2 is insulineresistentie een probleem geworden. Hoe dit kan ontstaan, lees je verderop bij de oorzaken van insulineresistentie. De ongevoeligheid voor insuline heeft diverse gevolgen. In de spieren betekent dat deze onvoldoende in staat zijn bloedsuiker uit de bloedbaan te halen. In plaats daarvan wordt de energie eerder opgeslagen als vet. Dit kan leiden tot overgewicht. In de hersenen betekent het dat het signaal dat je verzadigd bent, niet goed aankomt. De hersenen denken zodoende dat er te weinig energie beschikbaar is voor bijvoorbeeld beweging. Hierdoor ga je meer eten en wil je liever niet bewegen.

De functie van insuline in de lever is onder andere vertellen dat het kan stoppen met het vrijmaken van energie. Bij een verstoorde insulinegevoeligheid, stopt de lever dus niet met energie vrijmaken na de maaltijd. Hierdoor komt er zowel uit de lever als uit de maaltijd bloedsuiker in de bloedbaan. Dit zorgt voor een te hoge piek na de maaltijd.  

Oorzaken van insulineresistentie

Eerder zijn een aantal gezonde situaties besproken waarin insulineresistentie zorgt voor energieverdeling. Hoe komt het dat insulineresistentie op een gegeven moment voor problemen gaat zorgen?

Weinig beweging

Hoge maaltijdfrequentie

Iedere keer als we eten, stijgt de bloedsuikerspiegel. Een reactie daarop is de aanmaak van insuline. Hierdoor kan de gestegen bloedsuiker worden opgenomen in onder andere de spieren. Na een tijdje bereikt de bloedsuikerspiegel zodoende weer het normale niveau van voor de maaltijd. De tijd waarin de bloedsuikerspiegel terugkeert naar het normale niveau, duurt vier tot zes uur. Als we in de tussentijd eten, stijgt de bloedsuikerspiegel opnieuw. In dat geval wordt het normale niveau niet bereikt. De bloedsuikerspiegel blijft zodoende hoog. Meestal is er al voldoende energie aanwezig. Er is immers bij de vorige maaltijd al genoeg energie aangeleverd. De spieren zijn daarom al verzadigd en zijn minder goed in staat de bloedsuiker op te nemen. De spieren zijn zodoende in hogere mate insulineresistent.

Hyperinsulinemie

Een ander gevolg van de opeenvolgende eetmomenten is dat er elke keer insuline wordt aangemaakt. Niet alleen de bloedsuiker is hoger maar ook het gehalte aan insuline. Een hoog gehalte aan insuline noemen we hyperinsulinemie. Het hoge gehalte maakt weefsels minder gevoelig voor insuline. Dit is een wet die geldt voor hormonen. Als er veel van een hormoon aanwezig is, wordt de gevoeligheid ervoor minder. Door de vele eetmomenten is er meer insuline waardoor de gevoeligheid bijvoorbeeld in de spieren afneemt. Zo draagt vaak eten bij aan het ontstaan van insulineresistentie. Bovendien kan de productie van insuline door de vele eetmomenten uitgeput raken. Dit is precies het probleem bij diabetes type 2: verminderde aanmaak van insuline met insulineresistentie.

Bewerkt en calorierijk voedsel

We zagen voorgaand dat te vaak eten de bloedsuikerspiegel verhoogt. Wat we eten is tevens van belang. Dit heeft te maken met de impact van voeding op de bloedsuikerspiegel. Dit wordt aangeduid met de glycemische lading. Het ene voedingsmiddel zorgt dus voor een hogere bloedsuikerspiegel dan het andere. De glycemische lading geeft aan hoeveel de bloedsuikerspiegel stijgt. Daarnaast is de snelheid waarmee de bloedsuikerspiegel stijgt van belang. Dit wordt aangeduid met de glycemische index. Wat gebeurt er precies als we iets eten dat zorgt voor een snelle en hoge stijging van de bloedsuikerspiegel?

• Het hoge gehalte aan bloedsuiker heeft een hogere afgifte van insuline tot gevolg. De gevoeligheid voor insuline neemt hierdoor af;
• Het hoge gehalte aan bloedsuiker geeft mogelijk een overschot aan energie wat opgeslagen wordt als vet;
• De hoge en snelle bloedsuikerpiek kan zorgen voor een snelle daling. Zelfs kan het een lagere bloedsuikerspiegel veroorzaken dan daarvoor. Dit wordt gevoeld als een energiedip waardoor je snel weer honger hebt.

Insulineresistentie klachten/symptomen

Hoe kunnen we insulineresistentie herkennen? De symptomen worden onderstaand uitgelegd op basis van de eerder beschreven functies van insuline.

Vermoeidheid na het eten

Vermoeidheid na het eten heeft onder andere te maken met de functie van insuline in de spieren. In spieren zorgt insuline ervoor dat bloedsuiker kan worden opgenomen. In geval van insulineresistentie kan bloedsuiker minder goed worden opgenomen. Daardoor bereikt de energie te laat en te langzaam de spiercellen. In de tussentijd kan dit zorgen voor vermoeidheid.

Onverzadigbaar

Onverzadigbaar zijn heeft te maken met de functie van insuline in de hersenen. Insuline vertelt aan de hersenen dat er voldoende energie aanwezig is. Bij een verstoorde insulinegevoeligheid bereikt dit signaal de hersenen onvoldoende. Het gevolg is dat je meer eet dan je werkelijk nodig hebt.

Trek in zoetigheid na de maaltijd

De trek in zoetigheid na de maaltijd heeft ook te maken met het signaal dat insuline geeft aan de hersenen. Door insulineresistentie lijkt er onvoldoende energie aanwezig. Er ontstaat een voorkeur voor energierijk voedsel om dit aan te vullen. Ook kan het te maken hebben met insuline dat verbruikt wordt voor het opslaan van vet. Er is sprake van een overschot aan energie en verminderde insulinegevoeligheid in de spieren. Hierdoor wordt het bloedsuiker makkelijker opgeslagen als vet. Dit gaat ten koste van de hoeveelheid insuline. Er bereikt minder insuline de hersenen. Er lijkt een energietekort met trek in zoetigheid tot gevolg.

Huidproblemen

Een gevolg van insulineresistentie is onder andere een verhoogd gehalte aan insuline in het bloed (hyperinsulinemie). Deze insuline is verantwoordelijk voor een overmatige groei van cellen in de huid. Dit ligt aan de basis voor het ontstaan van acne, zwart verkleurde huid (acanthosis nigricans) en skin tags (fibroma pendulans). In het artikel symptomen diabetes type 2 is dit uitgebreid beschreven.

Insulineresistentie omkeren

Eerder zijn in dit artikel de oorzaken besproken van insulineresistentie. Deze oorzaken leveren ons de oplossing voor het omkeren van de verstoorde gevoeligheid voor insuline.

Meer bewegen

Door beweging kan de gevoeligheid voor insuline in diverse weefsels worden hersteld. Door beweging gaat het energieverbruik omhoog. Hierdoor neemt de insulinegevoeligheid toe en kan bloedsuiker makkelijker worden opgenomen. Dit geldt vooral als er gekozen wordt voor beweging in nuchtere toestand. Dit betekent dat we bewegen op het moment dat we minimaal vijf uur niet hebben gegeten. Na het nuchter bewegen is er een groter energietekort. Hierdoor wordt bloedsuiker nog makkelijker opgenomen. Een bijkomend voordeel is dat nuchter bewegen dé beste manier is om vet te verbranden en dus af te vallen.

Vermijden van bewerkt en calorierijk voedsel

Voeding met veel calorieën zorgt voor een hogere bloedsuikerspiegel. Dit heeft meer afgifte van insuline tot gevolg. Hierdoor neemt de gevoeligheid voor insuline af. Het vermijden van zetmeel- en calorierijk voedsel draagt zodoende bij aan het herstel van insulineresistentie. Vrijwel alle voeding en dranken die in fabrieken is geproduceerd, heeft een ongunstige impact op de insulinegevoeligheid.

Voedingsmiddelen die de insulinegevoeligheid verbeteren

Er zijn verschillende voedingsmiddelen die een positieve invloed hebben op de gevoeligheid voor insuline. Hier zijn enkele voorbeelden:

1. Groene bladgroenten: Spinazie, boerenkool en andere groene bladgroenten zijn rijk aan magnesium, een mineraal dat nodig is voor de insulinegevoeligheid;
2. Vette vis: Vette vis zoals zalm, haring en makreel bevatten omega-3 vetzuren, die ontstekingsremmend werken en helpen bij het verbeteren van de insulinegevoeligheid;
3. Noten en zaden: Noten en zaden bevatten veel vezels en gezonde vetten, die helpen bij het stabiliseren van de bloedsuikerspiegel en de insulinegevoeligheid verbeteren;
4. Avocado's: Avocado's bevatten veel vezels en gezonde vetten, waardoor ze helpen bij het stabiliseren van de bloedsuikerspiegel en het verbeteren van de insulinegevoeligheid;
5. Kruiden en specerijen: Sommige kruiden en specerijen, zoals kaneel, kurkuma, nigella sativa en fenegriek hebben aangetoond dat ze de insulinegevoeligheid verbeteren en helpen bij het reguleren van de bloedsuikerspiegel

Insulineresistentie test

Het testen van insulineresistentie kan door middel van bloedonderzoek. De nuchtere bloedglucosewaarde en de insulineconcentratie in het bloed kunnen worden gemeten om de insulineresistentie te beoordelen. De HOMA-IR-test (Homeostasis Model Assessment of Insulin Resistance) is een veelgebruikte methode om de insulineresistentie te beoordelen op basis van de bloedglucose- en insulinegegevens.

Tot slot

Insuline heeft diverse functies in het lichaam. Insulineresistentie is een normaal fenomeen dat de energieverdeling tussen organen regelt. Door omgevingsfactoren zoals verkeerde voeding en weinig beweging kan de gevoeligheid voor insuline verstoord raken. In dit artikel zijn de belangrijkste oorzaken, symptomen en oplossingen besproken.